Hemodialyse

Als je nieren niet meer werken, kan dialyse of niertransplantatie de functie van de nieren (deels) overnemen. In deze tekst wordt de hemodialyse beschreven.

In het kort – wat wil dit zeggen?

Hemodialyse is een medische behandeling die wordt gebruikt om de functie van de nieren te vervangen wanneer deze niet meer goed werken.

Tijdens hemodialyse wordt je bloed uit je lichaam gehaald via een katheter of een fistel (ook wel shunt genoemd). De fistel is een verbinding tussen een ader en een slagader in je arm. Deze verbinding wordt door een chirurg gemaakt. Om te voorkomen dat je bloed stolt tijdens de dialyse krijg je een geneesmiddel.

Je bloed wordt vervolgens door een dialyseapparaat geleid. In dit apparaat wordt je bloed langs een filter, de kunstnier, geleid. Deze verwijdert afvalstoffen en overtollig vocht uit je bloed. De schone versie van je bloed wordt vervolgens teruggeleid naar je lichaam.

Deze behandeling duurt enkele uren en wordt regelmatig herhaald, meestal meerdere keren per week, afhankelijk van de behoeften van de patiënt en de ernst van de nierproblemen. Voor de meeste mensen betekent dit een behandeling van 4 uren, driemaal per week.

Praktisch – welke hemodialyse en waar?

Hemodialyse kan gedaan worden in een ziekenhuis, een dialysecentrum of soms zelfs thuis, onder toezicht van medisch personeel.

Men probeert om een schema te vinden dat het meest aansluit bij je levensritme of huishoudelijke omstandigheden. Volgende opties zijn beschikbaar:

Hemodialyse in het ziekenhuis (high-care). Hier word je behandeld als je veel zorg nodig hebt. Bijvoorbeeld omdat je net opstart met dialyse, omdat je onvoldoende zelfredzaam bent of uitgebreide medische problemen hebt.
Hemodialyse in een dialysecentrum (low-care). Soms bevindt zich dit ook in een ziekenhuis. Hier wordt je meer betrokken in het uitvoeren van de dialyse en is er minder toezicht van verpleging en artsen.
Bij geselecteerde patiënten kan de hemodialyse ook thuis gebeuren, overdag of ’s nachts
Sommige dialysecentra bieden ook nachtelijke dialyse in het dialysecentrum

Wanneer je in een ziekenhuis of dialysecentrum behandeld wordt, komt je meestal driemaal per week, in de voor- of namiddag. Je komt op vaste dagen:

Ofwel kom je op maandag – woensdag – vrijdag (voor- of namiddag)
Ofwel kom je dinsdag – donderdag – zaterdag (voor- of namiddag)

Keuzes maken – hemodialyse in ziekenhuis, centrum of thuis?

Wat is de beste plek om te dialyseren? Dat verschilt per persoon. Het hangt af van je medische situatie, de praktische mogelijkheden en je persoonlijke wensen. Je bespreekt dit met de nefroloog, dialyseverpleegkundige en maatschappelijk werker.

Wat is medisch mogelijk?
Wil je thuis dialyseren of juist liever buitenshuis?
Wil je dat er altijd een arts of verpleegkundige in de buurt is?
Lijkt het je prettig om tijdens de behandeling contact te hebben met andere patiënten? Of ben je juist erg gesteld op je privacy?
Welke persoonlijke waarden zijn voor jou belangrijk? Zoals zelfstandigheid of vrijheid.
Wil je de behandeling (of een deel ervan) zelf uitvoeren?
Heb je een partner die wil helpen bij de behandeling? En wil jij dat ook?
Wat zijn de gevolgen voor het dagelijks leven? Kun je de behandeling combineren met je werk, opleiding of andere bezigheden?
Als je thuis wilt dialyseren: is je woning geschikt voor thuishemodialyse?
Wat vind je belangrijk bij dialyse buitenshuis? Denk aan reistijden, huiselijke setting en mogelijkheden zoals internet en een maaltijdservice.

Overdag of ’s nachts hemodialyse?

Wat is het beste moment om te dialyseren: overdag of ’s nachts? Dat verschilt per persoon. Het hangt af van je medische situatie, de praktische mogelijkheden en je persoonlijke wensen. Iedereen begint met dialyse overdag.

Als dat goed gaat én nachtdialyse is voor jou geschikt, dan kun je overstappen.

Voordelen nachtdialyse

Bij nachtdialyse vindt de behandeling plaats terwijl je slaapt. Je ligt dan zo’n 8 uur aan de dialysemachine. Dat is veel langer dan wanneer je overdag dialyseert. Het bloed wordt dus beter schoongemaakt als je ’s nachts dialyseert. Dat maakt het voor je lichaam minder zwaar. Veel mensen voelen zich hierbij ook fitter.

Nadelen nachtdialyse

Nachtdialyse is niet voor iedereen geschikt:

’s Nachts kun je minder medische hulp krijgen. Daarom is nachtdialyse alleen mogelijk als je medisch stabiel bent.
Ook zal je de behandeling zelf moeten uitvoeren.
Verder is het belangrijk dat je een goede slaper bent. Anders kan het geluid van de machine je wakker houden.

Ook bij nachthemodialyse heb je de keuze uit thuis of in een dialysecentrum. Kies je voor het centrum dan ben je 3 nachten per week van huis, omdat je dan dialyseert. Niet iedereen vindt dat prettig.

Wat wil je zelf doen bij hemodialyse?

Je kunt alle handelingen van de hemodialyse overlaten aan de dialyseverpleegkundige. Dat heet passieve hemodialyse. Je kunt ook een deel zelf doen (actieve dialyse) of alles zelf doen (zelfstandige dialyse).

Als je thuis dialyseert heb je de meeste keuze. Maar ook in een centrum kun je kiezen welke rol je wilt spelen bij de behandeling.

Je krijgt een training voordat je actief of zelfstandig gaat dialyseren. Die training vindt plaats in het ziekenhuis of in een dialysecentrum. Bij thuisdialyse krijgt ook degene die helpt bij jouw hemodialyse de training. Bijvoorbeeld je partner of een speciaal getrainde verpleegkundige. Tijdens de training leer je de dialyse zelfstandig uitvoeren. Ook leer je wat je moet doen als er iets verkeerd gaat.

Gevolgen van hemodialyse

Elke dialyse heeft grote gevolgen voor je leven. Je kunt te maken krijgen met emotionele gevolgen en praktische gevolgen voor het dagelijks leven. Denk aan werk of opleiding, het huishouden doen, sport, autorijden en uitgaan. Ook op vakantie gaan met hemodialyse vraagt aanpassingen.

Mensen die dialyseren leven korter dan mensen die verder gezond zijn. De zorg wordt wel steeds beter. Daardoor blijven mensen langer in leven.

Hoe verloopt de behandeling?

Voor de dialyse

Voor je hemodialyse start, stelt de verpleegkundige de hemodialysemachine in. Hij of zij doet dat aan de hand van het dialyseschema dat je arts met jou heeft opgesteld. Zo weet de machine wat de temperatuur, de samenstelling, de druk en stroomsnelheid van de spoelvloeistof moeten zijn.

Voor je aan de kunstnier wordt aangesloten, worden bloeddruk, pols, temperatuur en gewicht gecontroleerd. De dokter bepaalt welk gewicht voor jou ideaal is. Dit is een gewicht waarbij je een ideale bloeddruk en vullingstoestand hebt. Alles wat je meer weegt is vocht dat je hebt opgehouden door te drinken. In het begin is het soms wat zoeken naar dat ideale gewicht. Dit bepaalt hoeveel overtollig vocht, zouten, zuren en afvalstoffen tijdens de dialyse uit het bloed verdwijnen. En hoelang de dialysebehandeling duurt.

Tijdens de dialyse

Je wordt aangesloten aan het toestel door middel van 1 of 2 naalden in de fistel of via een katheter. Een verpleegkundige houdt toezicht op het dialysetoestel en controleert regelmatig jouw bloeddruk, polsslag, gewicht, …

Voor je veiligheid controleert het dialyseapparaat tijdens de dialyse de druk en de samenstelling van de spoelvloeistof, of er geen lek ontstaat in de filters van de kunstnier, of er geen luchtbelletjes in het bloed zitten.

Ook de bloeddruk wordt regelmatig gemeten.

Het resultaat van de controles zie je op een controlepaneel (de monitor). De dialysemachine stopt vanzelf als de machine merkt dat er iets fout gaat. Er klinkt dan een waarschuwingssignaal. Dan kan de verpleegkundige (of jijzelf) actie ondernemen.

Tijdens dialyse lig je in bed of zit je op een speciale dialysestoel. Je kunt een praatje maken met anderen, werken op een laptop, fietsen op een dialysefiets, tv-kijken, lezen of handwerken.

Geregeld wordt er bloed afgenomen, meestal maandelijks. Ook als zich tussentijds problemen voordoen, wordt je bloed onderzocht. Het is de bedoeling om zo een duidelijk beeld te krijgen van de efficiëntie van de dialyse en jouw algemene toestand. Bovendien wordt je medicatie en het te volgen dieet herbekeken.

Naast bloedonderzoeken zijn er nog tal van onderzoeken die kunnen worden gevraagd zoals cardiologisch onderzoek, radiologisch onderzoek, CT-scan, oogonderzoek, EMG … Alle onderzoeken dragen ertoe bij een beeld te vormen van jouw toestand en de behandeling te verfijnen. Ook ter voorbereiding van een transplantatie is een hele reeks onderzoeken noodzakelijk.

Na de dialyse

Indien je een fistel hebt, verwijdert de verpleegkundige de naalden en drukt hij/zij de prikplaatsen gedurende een 10-tal minuten af. Nadien wordt een verband aangelegd. ’s Avonds mag het verband van de arm. Een verblijfkatheter wordt doorgespoten met een zoutoplossing en opgevuld met heparine (dit is een stof die ervoor zorgt dat de katheter niet verstopt). Een dopje zorgt voor de veiligheid. Een verband dekt alles netjes af.

Na de dialyse meet de dialyseverpleegkundige weer je bloeddruk. En je weegt je opnieuw, om na te gaan of je de juiste hoeveelheid water kwijt bent geraakt. Zit er nog steeds te veel vocht in je lichaam? Dan krijg je mogelijk een aangepast dieet en/ of aangepast dialyseschema.
Dialyse is fysiek zwaar, soms heb je nog wat tijd nodig om te recupereren van de behandeling; dit wordt ook wel een ‘dialysekater’ genoemd. Dit komt door de grote verandering in de samenstelling van het bloed op korte tijd. Je kan last hebben van krampen, duizeligheid, hoofdpijn of misselijkheid.

Hemodialyse – iets technischer uitgelegd

Hemodialyse is een geavanceerde medische procedure die gebruikmaakt van een machine en een kunstfilter om het bloed van een patiënt te zuiveren van afvalstoffen en overtollig vocht.

Om dit te kunnen doen zijn verschillende stappen nodig:

Toegang tot bloedcirculatie: Dit gebeurt meestal via een arterioveneuze fistel of een katheter, waardoor het bloed uit het lichaam van de patiënt kan worden gehaald en naar de dialysemachine kan worden geleid, en weer teruggegeven.
Antistolling: Er wordt een geneesmiddel toegediend bij de start van de dialyse om te voorkomen dat je bloed stolt tijdens de dialyse.
Dialysemachine: Het bloed stroomt door dunne slangen vanuit de toegangsplaats naar de dialysemachine. In de machine wordt het bloed door de kunstnier gepompt.
Kunstnier/dialysefilter: Dit is een kunststoffen cilinder waarin duizenden holle vezels zitten waardoor het bloed gepompt wordt.
Dialysevloeistof (dialysaat): Tegelijkertijd stroomt er een dialysevloeistof langs de buitenkant van deze vezels. Deze vloeistof heeft een samenstelling die ervoor zorgt dat afvalstoffen en overtollig vocht vanuit het bloed door de wanden van de vezels naar de vloeistof stromen en dus uit het bloed gefilterd worden.
Filteren en zuiveren: Tijdens het passeren door de kunstnier worden afvalstoffen zoals bijvoorbeeld ureum en creatinine, samen met overtollig vocht, uit het bloed verwijderd en in de dialysevloeistof gebracht. Het bloed stroomt meerdere keren door de kunstnier tijdens 1 dialysebehandeling. Dat verbetert de filtering van het bloed. Elke 3 tot 5 minuten gaat 1 liter bloed door de kunstnier. De “schone” versie van het bloed, zonder deze afvalstoffen, wordt vervolgens teruggepompt in de bloedbaan van de patiënt.
Controle en monitoring: Tijdens de hele procedure worden verschillende parameters zoals de bloeddruk, bloedstroom, temperatuur en samenstelling van de dialysevloeistof nauwlettend gecontroleerd en geregeld om ervoor te zorgen dat de behandeling veilig en effectief verloopt.
Duur van de behandeling: Een sessie hemodialyse duurt enkele uren en wordt meerdere keren per week herhaald, afhankelijk van de behoeften van de patiënt en de aanbevelingen van medisch personeel. Voor de meeste mensen betekent dit een behandeling van 4 uren, driemaal per week.